Każdy przypadek ma swoje cechy szczególne. Mogą one mieć wpływ na jego ocenę przez urzędy, sądy i inne instytucje. Zaleca się kontakt z adwokatem niemieckim (Rechtsanwalt) dopuszczonym do wykonywania zawodu.
Aby pobierać niemiecki zasiłek rodzinny Kindergeld na podlegające naszej opiece dzieci, musimy sami – lub inna osoba uprawniona – spełnić jeden z warunków, np. zamieszkania lub stałego pobytu w Niemczech.
Wypłacane co miesiąc niemieckie świadczenie rodzinne – Kindergeld – przysługuje na wszystkie dzieci, których rodzice lub osoby sprawujące opiekę nad dzieckiem mieszkają lub są zameldowani w Niemczech i podlegają tu nieograniczonemu opodatkowaniu – choć nie oznacza to, że muszą płacić podatki. W skrócie rzecz ujmując, zamieszkanie na terenie Niemiec to jedna z podstaw do ubiegania się o Kindergeld.
To klarowne wymaganie, które raczej nie nastręczają dużych trudności w rozumieniu. Sprawy komplikują się jednak, jeśli jedno z rodziców mieszka w Niemczech, ale dzieci uczą się i mieszkają w Polsce razem z drugim rodzicem. Czy tu nadal przysługuje Kindergeld?
Zamieszkanie a Kindergeld
§62 Einkommensteuergesetz (EStG), czyli ustawy o podatku dochodowym, wylicza warunki przyznania Kindergeld:
- miejsce zamieszkania lub miejsce stałego pobytu w Niemczech,
Zasady prawa Unii Europejskiej mogą to założenie modyfikować, choćby w przypadku osób mieszkających w regionach przygranicznych, np. mieszkających w Polsce, a pracujących w Niemczech, tzw. Grenzgänger.
- posiadanie dzieci w sensie §32 EStG (więcej patrz: Dzieci według niemieckich przepisów),
- kolejność starania się o Kindergeld w przypadku kilku osób uprawnionych (tzw. pierwszeństwo – Vorrang),
- niepobieranie podobnych świadczeń.
Jeśli np. ojciec dzieci przebywa w Niemczech i pracuje tu na własny rachunek (Gewerbe), a dzieci w tym czasie przebywają w Polsce z matką, to osobą uprawnioną do pobierania Kindergeld jest matka dzieci. Zaleca się złożenie wniosku przez obydwie osoby, na wypadek powoływania się na dwa miejsca zamieszkania: pierwsze w Polsce wraz z rodziną i drugie w Niemczech związane z pracą (zobacz poniżej: Dwa miejsca zamieszkania).
Świadczenie Kindergeld na podstawie niemieckiej ustawy o podatku dochodowym jest istotne dla osób pracujących na tzw. Gewerbe, czyli osób na własnej działaności gospodarczej, jak i dla osób, które powołują się na pobyt w Niemczech.
Miejsce zamieszkania
Miejsce zamieszkania jest tam, gdzie utrzymywane lub posiadane jest mieszkanie w okolicznościach, które wskazują na to, że użytkownik mieszkania chce to mieszkanie utrzymać i go używać.
Zameldowanie (Anmeldung/polizeiliche Anmeldung) jest tylko poszlaką wskazującą, iż ktoś chciał utrzymać i używać jakiegoś mieszkania.
Nie ma automatyzmu w stwierdzeniu, że małżonkowie mieszkają razem, chociaż niemiecki urząd skarbowy ma prawo wychodzić z tego założenia.
Decyzja skarbowo-administracyjna dotycząca wysokości podatku dochodowego za dany rok (Steuerbescheid) nie jest w swoich stwierdzeniach dotyczących miejsca zamieszkania lub miejsca stałego pobytu zobowiązująca: postępowanie w sprawie podatków i w sprawie Kindergeld to dwa odrębne postępowania – obydwa mogą więc formalnie mieć różne wyniki, choć przeważnie decyzja urzędu skarbowego będzie miarodajna.
Decydująca w kwestii spełnienia warunków przyznania Kindergeld jest więc faktyczna sytuacja, zaś elementy subiektywne, jak zamiar założenia miejsca zamieszkania odgrywają drugorzędną rolę.
Mieszkanie w sensie reguł Kindergeld to pomieszczenia, które nadają się w swojej konstrukcji i wyposażeniu do stałego zamieszkania. Możliwość nocowania u znajomych lub rodziny nie wystarczy, ale wynajęty pokój w WG (Wohngemeischaft), z dostępem do wspólnej kuchni i łazienki, już tak. Choć trzeba pamiętać, że mieszkanie musi wykazywać także standard adekwatny do poziomu życia danej osoby, tak więc pomieszczenie mieszkalne dla szefa na terenie firmy nie wystarczy, aby spełnić założenie mieszkania prezesa spółki.
Nie jest miejscem zamieszkania, w sensie przepisów dotyczących Kindergeld, miejsce przymusowego pobytu w zakładzie karnym.
Dwa miejsca zamieszkania
Inaczej może być, jeśli ktoś pracuje w innym miejscu niż miejsce zamieszkania rodziny, czyli w przypadku dwóch miejsc zamieszkania. Wtedy mogą wystarczyć nawet baraki mieszkalne dla pracowników. Nieważne jest, czy używamy własnego, wynajmowanego czy mieszkania udostępnianego za darmo. Krótko mówiąc, dla urzędu nie jest istotna podstawa prawna użytkowania. Ważne natomiast jest dysponowanie mieszkaniem – musimy być w stanie prawnie i faktycznie w każdej chwili dysponować mieszkaniem i używać go z odpowiednią regularnością.
Pobyt jednego z członków rodziny w Niemczech uprawnia do pobierania świadczenia osoby, z którymi mieszkają dzieci.
Przykład z orzecznictwa sądów niemieckich stanowi, że o ile ktoś używa własnej części tzw. bliźniaka, który stoi w Niemczech, i regularnie przebywa w niej dwa razy w roku przez kilkutygodniowe okresy, wtedy ma w tym miejscu swoje miejsce zamieszkania (Federalny Trybunał Skarbowy – Bundesfinanzhof, wyrok z 23 listopada 1988 – sygn. II R 139/87).
Istotne są faktyczne okoliczności, sama subiektywna wola do zamieszkania nie odgrywa tak ważnej roli. Musi mieć miejsce faktyczne użytkowanie mieszkania, przynajmniej okresowe, lecz z pewną regularnością.
Istotne jest, czy chcemy faktycznie używać danego mieszkania; decydujące jest faktyczne wprowadzenie się – podpisanie umowy o wynajem i kupno mebli będą tu silnymi poszlakami. Jeszcze ważniejsze będą rachunki za prąd, wodę, gaz, telefon, internet, czyli wszystko, co wskazuje na fakt, że dana osoba rzeczywiście gdzieś mieszka i żyje. Miejsce zamieszkania w Niemczech zostanie uznane nawet wtedy, jeśli konkretne mieszkanie jest użytkowane do czasu znalezienia lepszego.
Krótkie pobyty na terenie Niemiec, do sześciu miesięcy w roku, nie wystarczają. Inaczej może ta kwestia wyglądać, jeśli wykażemy ich regularność.
Istotny jest fakt, że podczas wprowadzania się do mieszkania/pomieszczeń mieszkalnych istniał zamiar założenia miejsca zamieszkania na 6 miesięcy lub więcej. O ile okoliczności zakładania miejsca zamieszkania wskazują na taki zamiar, możemy domagać się świadczenia, nawet jeśli wyprowadzimy się z Niemczech przed upływem sześciu miesięcy.
Wyprowadzka z Niemiec
W zależności od okoliczności opuszczenia terenu Niemiec, może być ono uznane za rezygnację z miejsca zamieszkania w Niemczech. Jest tak np. jeśli ktoś zawarł związek małżeński z osobą z innego kraju i wyprowadził się z Niemiec. Nawet w sytuacji, gdy pozostawił mieszkanie/pomieszczenia mieszkalne w Niemczech na wypadek niepowodzenia nowego związku, traktowany jest jakby opuścił teren Niemiec na stałe.
Inaczej może wyglądać sytuacja, jeżeli ktoś opuszcza teren Niemiec i w Niemczech pozostaje jego rodzina; wtedy trudniej jest urzędowi przyjąć, że taka osoba opuściła Niemcy na stałe. Pobyty za granicą w takich okolicznościach, nawet do 2 lat, zostały w sądach uznane za niewystarczające, aby przyjąć, że ktoś zrezygnował z mieszkania w Niemczech.
Ponownie: miarodajne są okoliczności, w jakich takie wyjazdy mają miejsce.
Ważniejsza niż długość pobytu za granicą (czyli nie w Niemczech) jest faktyczna możliwość każdorazowego powrotu do Niemiec, choć nie wystarcza np. utrzymywanie pokoju przez matkę na odwiedziny dorosłego syna. Przeciwko mogą przemawiać np. zerwanie zawartych umów/kontraktów.
Różne miejsca zamieszkania
Możliwe jest posiadanie kilku różnych miejsc zamieszkania, np. w przypadku zachowania miejsca zamieszkania rodziny i drugiego miejsce zamieszkania w celach zawodowych (tzw. zweiter Wohnsitz).
Miejsce stałego pobytu
Miejsce stałego pobytu jest miejscem, w którym przebywamy w okolicznościach wskazujących na to, że chcemy przebywać w tym miejscu nie tymczasowo, a na dłuższy okres. Za miejsce stałego pobytu przyjmuje się więc to, w którym widać planowanie pobytu na dłuższy okres. Nieprzerwany pobyt w Niemczech rzędu sześciu miesięcy w roku wskazuje na to, że chodziło w tym przypadku o miejsce stałego pobytu. Nieprzerwany pobyt w sensie prawa dotyczącego Kindergeld, to też taki, przy którym dopuszczalne są krótkie przerwy – nie jest wymagana nieprzerwana obecność na terenie Niemiec.
Inaczej jest, jeśli ktoś codziennie wraca do mieszkania za granicą (tzw. Grenzgänger) – te osoby nie mają miejsca stałego pobytu w Niemczech. Ich sytuacja jest regulowana przepisami unijnymi.
Miejsce stałego pobytu a miejsce zamieszkania
Miejsce zamieszkania i miejsce miejsce stałego pobytu w niemieckim prawie podatkowym, regulującym także Kindergeld, są zazwyczaj takie same. Mogą się jednak różnić, co może mieć znaczenie w takich branżach, jak np. transport (kierowcy ciężarówek).
Miejsce stałego pobytu nie wymaga stałego punktu odniesienia, takiego jak mieszkanie lub podobne możliwości noclegu/przebywania. Możliwe jest miejsce stałego pobytu na terenie całych Niemiec, tak jak jest to przyjmowane właśnie u kierowców ciężarówek jeżdżących przeważnie po Niemczech.
Istotny jest w kwestii przyjęcia lub odrzucenia przez urząd miejsca stałego pobytu w Niemczech stan faktyczny, jaki wynika z przedstawionych dokumentów, dowodów itd. Istotna jest ocena z perspektywy przeszłości, czyli udokumentowany zamiar pozostania w Niemczech na dłużej niż 6 miesięcy. Przyjmowane jest wtedy miejsce stałego zamieszkania w Niemczech aż do ich opuszczenia, nawet jeśli faktycznie dana osoba wyprowadziła się z Niemiec przed upływem sześciu miesięcy.
Jeśli nie da się udowodnić stanu faktycznego, urząd może odrzucić wniosek o przyznanie świadczenia. Do czasu odwołania pozostaje możliwość przedstawienia nowych dokumentów. Inaczej może być, jeśli urząd odrzuci w krótkim czasie wniosek, powołując się na przepisy lub sprawy precedensowe, bez informowania o tym, że brakuje jakichś dokumentów. Taka kwestia (brak dokumentów) podniesiona dopiero w procesie nie spowoduje przegranej.
Długość stałego pobytu
Można przyjąć, że spójny pobyt rzędu sześciu miesięcy i dłużej w Niemczech oznacza miejsce stałego pobytu. Według zasad Kindergeld stały pobyt oznacza fizyczną obecność w danym miejscu. Jeśli w międzyczasie wyjedziemy na krótko z Niemiec, nie przerwie to spójnego stałego pobytu w sensie prawnym.
Wszelkie wyjazdy na weekendy, święta lub urlopy – jak ma to miejsce w przypadku licznych osób z Polski pracujących w Niemczech – są jak najbardziej możliwe i nie stanowią przerwania spójnego stałego pobytu w Niemczech.
Nie ma jednoznacznej granicy co do dlugości pobytu poza granicami Niemiec tak, żeby okres 6 miesięcy przestał biec. Często słyszy się o granicy trzech tygodni, lecz nie jest to stała granica. Nie można też przyjąć, że częste krótkie pobyty za granicą zaprzeczają miejscu stałego pobytu w Niemczech.
W przypadku 6-miesięcznego okresu do przyjęcia miejsca stałego pobytu nie liczy się wola dłuższego pobytu na terenie Niemiec, znaczenie mają tyko faktyczne okoliczności. Tzn. że jeśli ktoś przyjechał do Niemiec na krótki czas, ale pozostał w sumie na 6 miesięcy i dłużej, to jego pobyt w Niemczech będzie uznany jako stały. Podobnie jest również, jeśli ktoś opóścił Niemcy z zamiarem pozostania za granicą (np. w Polsce) i wrócił po krótkim czasie do Niemiec – wtedy ten okres i dalszy pobyt będzie się zaliczał do spójnych sześciu miesięcy.
Okres sześciu miesięcy jest obliczany tak, że dzień przyjazdu do Niemiec nie jest uwzględniany i z upływem dnia odpowiadającego dniu w 6 miesięcy po przyjeździe (np. przyjazd nastąpił 15. stycznia, więc upłynięcie okresu sześciu miesięcy nastąpi 16. lipca) przyjmowane jest miejsce stałego pobytu w Niemczech.
Okresy krótkich przerw, o których była mowa, są zaliczane do okresu 6 miesięcy.
Zrezygnowanie z zamieszkania i uwzględnienie miejsca stałego pobytu oznacza, że okres sześciu miesięcy w tym przypadku jest liczony od początku okresu zamieszkania w Niemczech.
Okres sześciu miesięcy nie musi mieć miejsca w jednym roku kalendarzowym.
Formularze do Kindergeld
Formularze do Kindergeld, niektóre także po polsku, znajdą Państwo na stronie internetowej Arbeitsagentur.
